Tentoonstelling KansArm? Rauw, hard en echt

‘Hard, rauw en echt’, dat was de reactie van een van de ervaringsdeskundigen die de tentoonstelling KansArm? in museum De Proefkolonie in Frederiksoord kwam bekijken. “Dat is precies wat wij willen bereiken. In die zin was ik best trots op deze reactie. We willen mensen raken, aan het denken zetten en blijkbaar komt de boodschap over”, stelt conservator Alfred Geerts van museum De Proefkolonie in Frederiksoord. Samen met ontwerper Onne Brouwer van Designwolf geeft hij een inkijk in de achtergrond, het ontwerp- en maakproces van deze bijzondere tentoonstelling.

In het museum De Proefkolonie gaan bezoekers 200 jaar terug in de tijd waarin Nederland te maken heeft met zware armoede. Generaal Johannes van den Bosch presenteert een ambitieus plan om armoede te bestrijden door landbouwkoloniën te stichten. De eerste kolonie, Frederiksoord in Zuidwest-Drenthe, wordt opgericht met 52 boerderijtjes waar arme stedelingen werk en onderdak vinden. Dit initiatief wordt gezien als de basis van de Nederlandse verzorgingsstaat. “Een link met de armoede van nu ontbrak nog. We wilden het thema armoede doortrekken naar de actualiteit. Het was 200 jaar geleden een thema, maar armoede is er nog altijd en de impact om mensen en hun omgeving is enorm. We willen bezoekers letterlijk laten ervaren wat het betekent om in armoede te leven maar ook -en dat is misschien nog belangrijker- mensen bewust te maken dat het iedereen kan overkomen”, vertelt Alfred.

Kennisoverdracht koppelen aan emotie

“Met een goede tentoonstelling kun je mensen inspireren, vermaken en een leuk dagje weg bezorgen. Wij gaan graag een stap verder. Zo proberen wij kennisoverdracht te koppelen aan emotie en zetten we sociale interactie in met het doel mensen aan het denken te zetten. Voor de permanente expositie KansArm? in het museum De Proefkolonie in Frederiksoord hebben wij geprobeerd om emoties als schaamte, uitzichtloosheid, machteloosheid en eenzaamheid voelbaar en zichtbaar te maken”, aldus Onne.

Vooroordelen en sigma’s ontkrachten

Voordat het museum over kon gaan tot het daadwerkelijk uitrollen van het idee, moest er eerst financiering worden gevonden. Onne: “Ons bureau werd gevraagd om de visuals voor het zogenaamd bidbook te ontwikkelen met een voorstelling van de tentoonstelling. Dit boek werd ingezet om gelden binnen te halen. Toen de financiering rondkwam, hadden we de opdracht.” Wat volgde was een intensief traject om uit te vinden hoe het thema armoede te vertalen naar het hier en nu. Alfred: “We vonden het belangrijk om vooroordelen en stigma’s rondom armoede te ontkrachten. We hebben gesproken met researchorganisaties, interviews gehouden en mensen die in armoedesituaties zitten betrokken. Armoede is een heel gevoelig onderwerp, we hebben ons best gedaan om er heel zorgvuldig mee om te gaan. We willen een echt verhaal vertellen. Het bureau van Onne legde ons allerlei concepten voor en een van de concepten was een soort kijkdoos met allerlei visualisaties van armoede. Maar wij wilden juist niet een beeld op afstand, gevoel van ‘aapjes kijken’ maar iets waarbij je echt zou kunnen voelen en ervaren wat het is om armoede mee te maken.”

 Emoties kruipen onder je huid

Onne: “Door het gevoel wat de kijkdoos opriep om te draaien, kwamen we op het idee ‘achter de voordeur’ kijken. Dat hebben we letterlijk gemaakt. In het museum kunnen bezoekers 7 verschillende routes volgen. Die routes gaan uit van vooroordelen die mensen kunnen hebben over armoede. In de ruimte ga je door allerlei deuren. Omdat armoede zich achter de voordeur afspeelt en er weinig openheid over is, is deze metafoor gekozen. Achter de deuren kom je verschillende situaties tegen en zijn de bijbehorende emoties voelbaar. Zo is er een kamer die helemaal zwart is, je ziet alleen wat schimmen voorbijkomen. Dit illustreert het sociale isolement en eenzaamheid. En je kunt met een trap naar boven en de hele tentoonstelling overzien. Je ziet dan de verschillende kamers en deuren, dit is een verwijzing naar hokjesdenken. Met metaforen, games, en verhalen van ervaringsdeskundigen, kruipen de emoties die mensen ervaren letterlijk onder je huid.”

Gepassioneerd team

Het ontwikkel- en maakproces was een flinke klus. Alfred: “Er waren heel veel mensen vanuit allerlei disciplines betrokken bij het denk- en maakwerk, zoals grafisch ontwerpers, filmmakers, lichtexperts en technici. Heijmerink Wagemakers verzorgde het complete projectmanagement, ze dachten mee over materialen, verzorgden de budgettering, de engineering, de bouw en techniek. Onmisbaar in zo’n traject. Grootste uitdaging was het plaatsen van de kamers en de deuren in een kleine ruimte. We hebben over alle details nagedacht, deuren die een draaicirkel hebben maar ook wilden we zorgen dat deze tentoonstelling toegankelijk is voor mensen in een rolstoel. De samenwerking was intensief. Wat mij opviel was de bevlogenheid van de betrokkenen. Voor de officiële opening hebben we iedereen die bij het maakproces betrokken was uitgenodigd. Bijzonder vond ik hoe kritisch iedereen was op zijn eigen werk, de passie van de betrokkenen sprak boekdelen.”

Musea hebben soft power

Onne: “Het was een heel bijzonder project over een onderwerp wat er echt toe doet. Het geeft voldoening om daaraan te mogen werken. In mijn optiek hebben musea ‘soft power’; je legt mensen niets op maar op een vriendelijke manier kun je spelenderwijs mensen aan het denken zetten en verandering in gang zetten. Ik hoop dat het ons ook hier is gelukt.”

Het museum en de tentoonstelling zelf ervaren?

Bekijk zelf het unieke resultaat van deze bijzondere tentoonstelling. Meer informatie over de tentoonstelling en bezoekmogelijkheden vindt u hier.

Actueel: